Hélène Vrijdag
Theatermaker, actrice, schrijver, zangeres en weefster Hélène Vrijdag is te gast in onze studio in het kader van haar Still-in-Motion week. Ze is geboren in Bretagne, groeide in Nederland op, en studeerde in 2020 af aan de Performance opleiding op de Toneelacademie Maastricht. Hélène woont in Rotterdam. Ze voelt zich enorm verbonden met de stad en het water. Haar lievelingswoorden zijn ‘blues’, ‘als’ en ‘kust’.
Dit is Hélène's tweede SIM-week; met Timo Tembuyser onderzocht ze een jaar eerder tijdens Re-embodying Archetypes in een groot web van leesvoer en inspiratiebronnen hoe de beeltenissen van archetypes ons vormen. In dat onderzoek kwamen zij tot de conclusie dat er grote verantwoordelijkheid ligt in het belichamen en doorvertellen van deze oude beelden, verhalen en mythen. La Loba (2021, Festival Cement) is hun vocale antwoord op het beeld van gender in opera en in sprookjes. Een onderzoek naar de stem van de wilde wolf, de wilde vrouw, de Loba, en hoe ze die met hun verschillende lijven en stemhoogten kunnen belichamen en doorvertellen.
Hélène’s huidige SIM-week is een voortgang van de zoektocht naar het archetype van de wilde vrouw: VROUW ZOTTE. In dit geval, naar de dwaasheid en speelsheid van de vrouw.
“Ik schrijf al 3 jaar lang brieven aan haar. Aan Vrouwe Zotte. Ik wil haar leren kennen. Ik wil dat ze in mijn botten komt wonen. Ik schreef haar brieven omdat het leven me zo dwaas leek. Dwazer dan ik ooit eerder had gevoeld. Ik kom telkens bij haar terug, omdat het leven ook alsmaar onbegrijpelijker wordt. En omdat het leven zo uit je handen glipt.
Ik kom ook bij haar terug, omdat ik haar bijna nooit mag zijn. Een gekke vrouw is gevaarlijk. Een seksuele vrouw is te veel. Een zotte vrouw is hysterisch. Dat woord, hysterie, heeft verbanden met het Griekse woord hystera, baarmoeder. Zo wordt de gekte van de vrouw ook in de taal teruggebracht tot haar orgaan. Zo wil ik haar via de taal vrij schrijven.
Ik las het Middeleeuwse boek ‘Lof der Zotheid’. Daarin neemt de schrijver - Erasmus - de gedaante van Vrouwe Zotte aan om een lofzang te spreken over Zotheid. Zotheid kan namelijk niets anders dan een vrouw zijn. Er volgt een ode aan al het gekke, het dwaze en het absurde in het leven. Wij mensen kunnen en moeten niet zonder, stelt hij / zij / die. Desiderius Erasmus die als schrijver een vrouw voor dit personage gebruikt triggert me en fascineert me. Een drag performance avant la lettre, in letters en woord gevangen. Een ingenieuze machtsbeoefening van man tot vrouw, van schrijver tot de waarheid. Vrouwe Zotte klinkt voor mij als een powerful force, maar ze is in dit boek vooral een marionet. Als ik nu door Rotterdam loop en Erasmus' naam zie, denk ik altijd aan Vrouw Zotte. En aan wie zij is.
Ik begon me af te vragen waarom de personificatie van de Dwaasheid een vrouw moest zijn. Erasmus, of de Zotheid Zelve, had daar in zijn boek veel misogyne antwoorden op. Ik ontdekte na het lezen van dat boek dat Zotheid ook in de Bijbel de gestalte van een vrouw aannam. Naast Vrouwe Wijsheid, de personificatie van het goede en het kuise, was Vrouwe Zotheid een regelrecht probleem, de personificatie van al wat zondig is. Ik herken dit nog steeds in het leven van nu: alles wat afwijkt, is minder of waardeloos of zelfs eng.
Tegelijkertijd vind ik het idee van de Dwaasheid als vrouw iets mythisch hebben. Het zwengelt me aan en doet me kwispelen. Het archetype van de Wilde Vrouw zoals beschreven in Clarissa Pinkola Estés boek 'De Ontembare Vrouw' inspireert me oneindig. Wilde Vrouw, Vrouwe Zotte, misschien zijn het wel zussen. Ik begin bij zulke archetypes - zelfs met het woord Vrouw erin - buiten het gebruikelijke cis-genderdenken te fantaseren. Een vrouw is allang niet meer enkel een mens met een baarmoeder. Een gender is niet een orgaan. En de kracht van de vrouw kan belichaamd worden door eenieder die zich tot dat woord wil verbinden. Ook woorden zoals oer, ziel, kreet, dans, lach, zang - ze gaan door merg en been en door lichamelijke kaders heen. Ze belichamen iets groters.
Ikzelf laat op onbewaakte momenten mijn zotheid toe. Bij de dichtste vrienden en geliefden, bij het zien van puppy's of onder hevige regenval. Een gevoel van onverwoestbaarheid en tegelijkertijd immense kwetsbaarheid. In mijn dagelijks leven zet ik echter het masker van Vrouwe Wijsheid op. De schrijver. De kalmte. De rust. Het is een fijn masker dat ook vaak reflecteert hoe ik me echt voel. Ik heb me vaak Vrouwe Wijsheid gevoeld. Mijn huid marmer voelen worden. Ik heb me ook Vrouwe Zotte gevoeld. En op die momenten voelde ik me extra levend.
In deze SIM-week werk ik voor het eerst sinds heel lange tijd solo. Als individu ben ik vooral essayist en schrijver. Nu wil ik deze week onderzoeken hoe ik het schrijven combineer met mijn stem, en mijn stem kan verbinden met mijn lichaam. Vrouwe Wijsheid en Vrouwe Zotte samen laten dansen in één artistieke praktijk. Ik wil zien waar ik tegenaan loop. Waar de deuropeningen zijn om te stromen. Hoe ik naar mezelf kan luisteren als solist, en hoe ik dat vervolgens met anderen kan delen in woord en klank.”
