GET TO KNOW:
Eivind Seljeseth

Alleen en toch verbonden

In ALL OVER / ALT NÅ heeft ieder publiekslid een koptelefoon op, waarmee ze door een van de performers worden toegesproken. Choreograaf Eivind Seljeseth zet in zijn dansvoorstelling het idee van ‘being alone together’ centraal. ‘In het theater vraag je je altijd ook af: wat zouden de andere toeschouwers ervaren? ALT NÅ is daar een uitvergroting van.’

Het lijkt net een beeld uit een science-fictionfilm. Als je van buitenaf naar het publiek van ALT NÅ zou kijken, zie je een groep mensen die allemaal met een draad aan het plafond verbonden zijn. Op een koptelefoon horen ze de stem van een van de performers, die ze door de voorstelling praat: van een-op-een-beschrijvingen van de bewegingen van de dansers tot meer filosofische overpeinzingen. 

In zijn werk legt choreograaf Eivind Seljeseth graag de nadruk op de subjectieve blik van zijn toeschouwers. ‘In het theater vorm je met de andere toeschouwers een groep, maar ieder publiekslid leest de voorstelling compleet anders. ALT NÅ gaat over wat het betekent om tegelijkertijd samen en alleen te zijn: we zien dezelfde voorstelling maar horen allemaal net iets anders over de koptelefoon.’

Seljeseths fascinatie voor het idee van ‘being alone together’ begon bij zijn eerdere voorstelling Hus forbi, waarin het publiek in twee groepen wordt verdeeld en aan weerszijden van een muur op het podium wordt opgesteld. Je ziet dus maar één kant van het toneel – maar je hoort wel de reacties van het publiek aan de andere kant. ‘Ik begon aan dat project toen ik in een appartement woonde met erg dunne muren, waardoor de levens van mijn buren een soort continu achtergrondgeluid werden. Bij Hus forbi vraag je je constant af: wat zou er aan de andere kant van de muur aan de hand zijn? Het publiek ging daar na afloop ook steevast met elkaar over in gesprek.’

Het idee voor de voice-over in ALT NÅ werd deels geïnspireerd door het idee van interpassivity. De term werd geïntroduceerd door de Duitse filosoof Robert Pfaller, en gaat over de manieren waarop kunst en technologie de rol van het publiek als het ware ‘overneemt’. Een goed voorbeeld is het gelach dat je in sitcoms hoort: je hoeft zelf niet meer na te denken over wat grappig is, de serie neemt je dat ‘werk’ uit handen. ‘Tijdens de creatieperiode van ALT NÅ was er in Noorwegen een hype rond interactiviteit in het theater, en ik wilde daar iets tegenover stellen. Ik wilde een soort performancemachine maken die de interpretatie van het publiek in het begin sterk stuurt, door letterlijk te beschrijven wat je zelf al ziet, en zo alle ruimte voor een eigen lezing weg te nemen. Naarmate de voorstelling vordert worden de beschrijvingen echter abstracter en indirecter. Wat doet dat met hoe je naar de voorstelling kijkt?’

Omdat de voice-over zo letterlijk ingaat op wat het publiek ziet tijdens de voorstelling, herschrijft Seljeseth de tekst voor iedere voorstelling – en worden delen ervan dus ook steeds opnieuw opgenomen. ‘Er zijn in ieder theater weer andere kleine details waar je de blik van de toeschouwer op kan vestigen – de bekleding van de muur, de positie van de deur naar de backstage, een opvallende uitstulping. Zo zorg ik ervoor dat het publiek voelt dat het zich in het hier-en-nu afspeelt – als je het gevoel krijgt dat alles van tevoren is opgenomen verlies je de connectie met het stuk.

‘In het repetitieproces leverde dat al interessante inzichten op. Als je exact probeert te beschrijven wat een danser doet, lukt dat eigenlijk nooit helemaal: doordat dans een live kunstvorm is ‘ontsnapt’ de danser altijd aan de omschrijvingen. In de ruimte die zo ontstaat tussen wat je hoort en wat je ziet krijg je toch weer interpretatievrijheid als toeschouwer.’

‘Bovendien groeit die vrijheid gedurende de voorstelling – en ook de intimiteit met de dansers neemt toe. Aan het begin spreken ze je niet direct aan, beschrijven ze alleen wat er gebeurt; maar als ze later autobiografische elementen in de tekst verwerken wordt die afstand steeds meer overbrugd.’

Om die vrijheid ook gedurende de voorstelling intact te houden geeft Seljeseth zijn dansers veel ruimte om te variëren op de basisstructuur van de choreografie. ‘We zijn in het repetitieproces begonnen met het bouwen van verschillende bewegingsidiomen, gebaseerd op onder andere sport en verschillende soorten van populaire dans, en dat hebben we als bouwstenen voor de choreografie gebruikt. Zo hebben we een stevige basis gebouwd – maar de dansers hebben de ruimte om te variëren, gebaseerd op wat ze zelf meemaken in het moment. De dansers horen zelf ook continu de voice-over in hun oor, zodat ze daarop kunnen reageren en ermee kunnen spelen. Frank Zappa zei eens: ‘In the moment of performing, creativity is freed that is not possible in the recording studio.’ Dat gevoel van aanwezig zijn in het hier-en-nu probeer ik in mijn werk altijd intact te houden.’